Angst, stess... AGRESSIE


Angst en stress zijn vrijwel altijd de veroorzakers van agressie bij honden. Uitzonderingen zijn hersenafwijkingen (al dan niet erfelijk) en medische oorzaken waarbij honden ongemak en pijn ondergaan. In het laatste geval speelt angst en stress eigenlijk ook een rol, omdat de hond wil voorkomen dat door aanraking door iets of iemand de pijn erger wordt.

Er zijn verschillende prikkels die angst en stress bij honden kunnen veroorzaken, vaak zijn wij er ons niet van bewust dat bepaalde prikkels angst en stress veroorzaken, maar we kunnen wel aan de uiterlijke signalen van de hond zien wanneer hij stress ervaart. Dat de ene hond bij bepaalde situaties wel gestrest raakt en een andere hond niet, kan verschillende oorzaken hebben. Erfelijke factoren kunnen daarbij een rol spelen (al dan niet rasgebonden), maar ook karakter, opvoeding en ervaringen uit het verleden spelen een rol.

Een vergelijking met mensen: de meeste mensen nemen zonder angst deel aan het verkeer, terwijl er veel meer mensen vliegangst hebben, veel mensen zijn nerveus als ze gaan vliegen. Eigenlijk is dit wel vreemd als je bedenkt dat statistisch gezien de kans vele keren groter is dat je een ongeluk krijgt als je aan het verkeer deelneemt, dan als je in een vliegtuig stapt. Toch is het wel te verklaren voor dat de meeste personen wel zonder angst op de fiets of in de auto stappen en nerveus zijn wanneer ze gaan vliegen. Wij zijn allemaal van jongs af aan opgegroeid met het verkeer, als kind werden we al door onze ouders begeleid in het drukke verkeer. In onze ‘gevoelige periode’ zijn wij met het verkeer gesocialiseerd. We zijn het gewoon gaan vinden. Met vliegen is dat anders. Veel mensen hebben in hun jeugd nog niet gevlogen, of sporadisch, ze zijn er niet mee opgegroeid. Onbekend maakt onbemind, wat men niet (goed) kent, veroorzaakt vaak angst en stress. Daarom is een goede socialisatie in de eerste levensfase bij honden erg belangrijk, dit kan veel angst en stress, en daarmee agressie, voorkomen in hun latere leven.

Bij vliegangst speelt ook nog iets anders een rol. Wanneer men in het vliegtuig zit heeft men geen invloed meer op wat er gebeurt. De bemanning in de cockpit bestuurt het vliegtuig en jij kunt niets anders doen dan afwachten wat er gaat gebeuren. Het blijkt dat wanneer mensen en dieren geen invloed uit kunnen oefenen op hun omgeving of zelf niet kunnen bepalen wat zij doen, zij dan veel meer stress hebben. Wij bepalen zo’n beetje alles wat de hond doet, de hond kan heel vaak niet zelf beslissen wat hij doet, ook dat zorgt voor stress bij de hond. Hier kom ik later in dit artikel op terug.

Na een ernstig ongeluk in het verkeer kan een persoon zo angstig geworden zijn dat hij/zij niet meer aan het verkeer deel durft te nemen. Iemand die betrokken is geweest bij een ernstig auto-ongeval durft vaak niet meer in de auto te stappen. Een hond die mishandelt is door bijvoorbeeld een man, gepest door kinderen of aangevallen is door een andere hond, zal erg gestrest zijn wanneer hij deze weer tegen komt. Alleen het zien van een man, kind of andere hond kan er al voor zorgen dat de hond gestrest raakt. Ervaringen uit het verleden spelen dus ook een belangrijke rol.

Stresshormonen
Wanneer een dier (of mens) gevaar ervaart of op een andere manier spanning ervaart, dan komen er stresshormonen vrij. Dit is een reactie van het lichaam op stressprikkels om in noodsituaties het hoofd boven water te kunnen houden. Deze stresshormonen zorgen ervoor dat het lichaam snel en adequaat kan reageren in een noodsituatie. Het dier gaat sneller ademhalen en de hartslag gaat omhoog om het lichaam van voldoende zuurstof te voorzien. Het dier gaat zweten (honden gaan hijgen) om te voorkomen dat het lichaam oververhit raakt als er in actie moet worden gekomen. Bij gevaar moet een dier snel beslissingen nemen, het heeft geen tijd om lang over deze beslissingen na te denken, anders zou hij te laat kunnen zijn met zijn reactie, wat zijn leven kan kosten. De stresshormonen zorgen ervoor dat een dier snel kan reageren. Stress is dus een overlevingsmechanisme, reacties hierop doet het dier niet bewust, maar in een soort reflex. Wanneer een dier zich bedreigd voelt kan het kiezen om te vluchten of aan te vallen. Geen hond vecht voor zijn plezier, van nature zullen honden ervoor kiezen om te vluchten, maar wanneer dit niet mogelijk is, zal een dier de aanval kiezen om de stressprikkel op afstand te houden. Een dier dat aangelijnd is zal daarom eerder tot de aanval kiezen, ook een dier dat opgesloten zit of in een hoekje gedrukt zit waar hij niet weg kan. Maar er kunnen nog meer factoren een rol spelen waarom een hond niet voor vluchten kiest maar voor de aanval. Uit eerdere ervaringen kan de hond er achter gekomen zijn dat de aanval succes had, omdat de stressor (=prikkel die stress veroorzaakt) vluchtte na zijn uitval. Ook erfelijke factoren kunnen een rol spelen, bijvoorbeeld honden die van oorsprong gefokt zijn voor erfbewaking zullen eerder de aanval kiezen. Men had natuurlijk niets aan een hond die vluchtte wanneer een ongenode gast het erf betrad, daarom werd er selectief gefokt op honden die voor de aanval kozen. Hetzelfde geldt voor honden die gefokt zijn voor hondengevechten en het beschermen van vee tegen wilde dieren. Honden met deze erfelijke eigenschap kunnen desondanks wel zo goed getraind/opgevoed worden dat zij niet agressief reageren.Na een ernstig ongeluk in het verkeer kan een persoon zo angstig geworden zijn dat hij/zij niet meer aan het verkeer deel durft te nemen. Iemand die betrokken is geweest bij een ernstig auto-ongeval durft vaak niet meer in de auto te stappen. Een hond die mishandelt is door bijvoorbeeld een man, gepest door kinderen of aangevallen is door een andere hond, zal erg gestrest zijn wanneer hij deze weer tegen komt. Alleen het zien van een man, kind of andere hond kan er al voor zorgen dat de hond gestrest raakt. Ervaringen uit het verleden spelen dus ook een belangrijke rol.

Een andere reactie die een gestrest dier kan doen, is bevriezen. Dit zie je bijvoorbeeld vaak bij konijnen of andere kleine prooidieren. Ze blijven zo stil zitten dat ze niet opvallen voor hun belager. Ook bij andere dieren gebeurt dit wanneer de stressprikkel zo overweldigend is dat het dier niet meer kan vechten of vluchten, dan verstijft het dier. Dan is er nog een stressrespons die niet erg bekend is en door veel mensen niet herkend wordt als een reactie op stress, namelijk fiddle about (oftewel: overspronggedrag). Dit uit zich onder andere door gek rondrennen, op de rug rollen enz. Het is een manier om zich te ontladen bij overmatige stress.

Wanneer de stress zolang aanhoudt en dat het dier niet bij machte is zich te ontrekken aan de situatie (bijvoorbeeld door langdurig fysiek straffen), dan komt het dier in de toestand van aangeleerde hulpeloosheid. Sommige trainers suggereren dan dat het dier zich overgeeft, dit is absoluut niet zo! Aangeleerde hulpeloosheid wordt door medici en wetenschappers omschreven als een psychische aandoening en kan leiden tot blijvende psychische stoornissen. Voorkomen dus dat dit gebeurt.

Bij stress komen o.a. de hormonen cortisol, adrenaline, noradrenaline, prolactine in het bloed, deze zorgen ervoor dat het lichaam adequaat kan reageren in noodsituaties, maar bij langdurige stress kunnen deze hormonen ook voor gezondheidsproblemen zorgen. Ook het geslachtshormoon testosteron kan vrijkomen bij stress (zowel bij reuen als teven), dit is de reden dat sommige honden op andere honden gaan rijden. Dit rijden is dus geen uiting van dominantie, zoals door veel mensen wordt gesuggereerd, maar een uiting van stress. Ik wil ook even benadrukken dat dominantie nooit de oorzaak is van agressie bij honden!

De agressieladder
Een hond zal nooit uitvallen vanuit het niets, daarvoor gaan altijd (stress)signalen vooraf. Helaas worden deze signalen niet door iedereen opgemerkt. Dit kan komen omdat ze te kort of subtiel getoond worden, of gewoon omdat mensen ze niet kennen. Vaak begint het met subtiele signalen zoals: gapen, knipperen met de ogen, bek aflikken, hoofd wegdraaien enz. Deze signalen staan onderaan de agressieladder. Bovenaan deze ladder staan: grommen, happen en bijten. Het is niet zo dat voor een uitval altijd alle signalen worden getoond, soms maar enkele, soms bijna allemaal. Stresssignalen staan beschreven in het artikel ‘Over stress bij honden’ die ik eerder in deze groep heb geplaatst. Een hond die gestrest is, hoeft nog niet gelijk te bijten. Er is wel een risico dat gestreste honden gaan bijten. Dit gebeurt als de hoeveelheid stress(hormonen) een bepaald niveau heeft overschreden, dan is ook de bijtdrempel bereikt. Wanneer deze bijtdrempel bereikt is, is per hond verschillend, de ene hond is stressbestendiger dan de andere.

Agressie wordt niet altijd veroorzaakt door een reactie op één stressprikkel, vaak zijn meerdere prikkels het gevolg van agressie. Deze prikkels hoeft de hond niet op hetzelfde moment te ervaren. Elk individu heeft een basishoeveelheid aan stresshormonen in het lichaam, dit is nodig om adequaat te kunnen reageren bij gevaar. Elke keer wanneer een hond stress ervaart komen er meer stresshormonen vrij. Belangrijk daarbij is om te weten dat na het beëindigen van de stressprikkel de stresshormonen niet gelijk uit het lichaam zijn verdwenen, het kan wel 5 tot 8 uur duren voordat het aantal stresshormonen in het lichaam weer op normaal niveau is. Dit betekent dat elke keer wanneer een hond in een stressvolle situatie komt, en dus weer nieuwe stresshormonen aanmaakt, deze zich opstapelen bij de eerder aangemaakte stresshormonen. Er komen dus steeds meer stresshormonen in het bloed. Zo kan het komen dat de hond ineens wel uitvalt bij een gebeurtenis, waarop hij voorheen niet reageerde. Verschillende (kleine) gebeurtenissen in een bepaalde tijd na elkaar hebben ervoor gezorgd dat de hoeveelheid stresshormonen zo hoog zijn gestegen dat hij het niet meer aankan, de drempel is bereikt. De laatste prikkel was de druppel die de emmer deed overlopen. Die laatste prikkel kan zelfs een kleinigheid zijn geweest, maar door voorafgaande gebeurtenissen ernstige gevolgen hebben.

Stress is een fysiologische reactie op een prikkel. Wat het dier op dat moment doet, doet hij niet bewust, maar impulsief, in een reflex. Daar moet men terdege rekening mee houden. Op zo’n moment heeft het geen enkele nut om een hond af te leiden met iets lekkers, hij zal toch niet reageren. Op dit moment is het dier maar op 1 ding gefocust, namelijk op de prikkel die zijn stress veroorzaakt. Het heeft op dat moment geen enkele nut om naar het dier te schreeuwen of het dier te straffen. Straffen heeft wel een negatief effect, hij zal dit gaan koppelen aan de stressprikkel. Het gevolg is dat hij op dat moment, en op een later moment in soortgelijke situaties, nog gestrester zal raken, en dat moet men niet willen.

Stress is de hoofdoorzaak van agressief gedrag. Wil men voorkomen dat een hond agressief reageert, dan zal men moeten voorkomen dat de hond zoveel stress ervaart dat de bijtdrempel overschreden wordt. Klinkt logisch, maar in praktijk is dit niet altijd even gemakkelijk. Toch kan men hieraan werken. De beste oplossing is dat de hond niet geconfronteerd wordt met stressprikkels, wat in de praktijd dus bijna niet mogelijk is. Een andere oplossing is de hond via therapieën langzaam aan de prikkels te laten wennen die hem gestrest maken, zodat hij later deze prikkels niet meer als bedreigend ervaart. Dit doet men door de therapieën systematische desensitisatie en counter conditionering.

Met deze therapieën gaat men de hond leren om niet meer angstig te zijn in bepaalde situaties. Zolang de hond nog angstig is in bepaalde situaties probeert men agressie te verhinderen door te voorkomen dat de hoeveelheid stresshormonen de fatale drempel overschrijdt. Voorkomen dat de bekende druppel de (stress)emmer doet overlopen. Probeer daarom zoveel mogelijk de situaties te vermijden die stress veroorzaken, want bedenk dat vele kleine stressmomenten zich op kunnen stapelen tot het niveau dat de (bijt)drempel is overschreden.

Naast het zoveel mogelijk vermijden van stresssituaties zijn er nog enkele dingen die je kunt doen om het stressniveau van je hond zo laag mogelijk te houden, zodat de hoeveelheid stresshormonen zich niet opstapelen.

Zoals ik eerder al schreef in het verhaal over vliegangst, heeft men ook meer stress als men geen controle meer kan uitoefenen. Dat geldt ook voor dieren. Wij mensen bepalen voor een heel groot deel wat de hond doet, dat betekent dus dat de hond zelf weinig controle heeft op wat hij wil doen. Wanneer een dier geen invloed uit kan oefenen op wat hij doet of wat er in zijn omgeving gebeurt, dan zorgt dat voor meer stress.

Een wandeling is voor een hond niet altijd een ontspanning, wij bepalen meestal de route en het tempo, ook daar zou men verandering in kunnen brengen. In gebieden waar het kan (en is toegestaan), zou je de hond los kunnen laten lopen. Kan dit niet, dan is een lange lijn een uitkomst, maar zorg wel dat deze lijn niet strak staat. Laat je hond zelf het tempo bepalen en indien mogelijk ook de route. Je zult zien dat je dan een veel kortere afstand aflegt dan wanneer jij het tempo bepaalt. Je hond gaat namelijk overal rondsnuffelen, dit is voor de hond heel belangrijk om informatie te verzamelen, dat geeft hem zekerheid en geeft hem het gevoel dat hij meer controle heeft op de omgeving. Ook al is de afstand van de wandeling in hetzelfde tijdsbestek veel korter, je hond zal na zo’n wandeling meer voldaan zijn dan wanneer jij tijdens een wandeling het tempo bepaalt. Ik neem aan dat wanneer je je hond uitlaat, dit in eerste plaats doet voor je hond en niet voor jezelf. Dus gun hem daarom een wandeling waarin hij in zijn eigen tempo rond kan snuffelen. Dit voorkomt veel stress. Een ontmoeting met iets wat hem gestrest maakt, zou hij dan vaak beter kunnen verdragen.

Natuurlijk moet een hond opgevoed worden en zich aan bepaalde regels houden. Maar zorg er dan wel voor dat het voorspelbaar is voor de hond. Dat de ene keer iets wel mag en de andere keer niet, is voor de hond erg onvoorspelbaar. Wanneer men inconsequent is, bezorgt dat de hond veel stress. Wanneer je de hond iets af wilt leren, bestraf hem daarvoor niet, maar laat hem daarvoor in de plaats iets doen wat wel goed is en beloon hem daarvoor. Wanneer je een hond straft voor iets waarvan hij nog niet wist dat hij het niet mocht (omdat hij het nog nooit geleerd heeft), veroorzaakt dat erg veel stress. Hij kon de straf niet voorkomen om de doodeenvoudige redenen dat hij niet wist dat hij daarvoor gestraft zal worden. Fysieke, maar ook vocale, correcties zorgen bijna altijd voor onnodig veel stress. Wanneer je een hond iets nieuws wilt leren, maakt het dan niet direct te moeilijk, doe het stapje voor stapje, totdat je je doel bereikt hebt. Wanneer een hond altijd maar dingen moet doen, zonder dat het tot het juiste resultaat komt, en het hem daarom nooit iets positiefs (beloning) oplevert, zorgt dat ook voor stress.

Niet elke hond heeft er altijd zin aan om aangeraakt te worden, sommige honden willen het liefst nooit aangeraakt worden, vooral niet door vreemden. Wanneer een hond niet geaaid wil worden, accepteer dat dan. Laat hem zelf beslissen wanneer hij aangeraakt wil worden en wanneer niet, dit voorkomt ook veel stress.

Te weinig rust kan ook zorgen voor meer stress. Bedenk dat honden veel meer rust nodig hebben dan mensen. Gemiddeld heeft een hond 16 uur rust per dag nodig. Zorg voor een rustige slaapplek waar de hond niet gestoord wordt. Nog beter is het om voor meerdere slaapplekken te zorgen, zodat de hond een keuze heeft waar hij gaat liggen. Een hond die gedwongen wordt op een bepaalde plek te liggen, ervaart meer stress dan een hond die zijn plek kan kiezen.

Voldoende rust is dus belangrijk, maar ook verveling zorgt voor stress. Veel huishonden hebben een te saai leven. Bedenkt dat bepaalde rassen in het verleden voor een bepaald doel zijn gefokt, de lust om deze werkzaamheden te doen liggen bij veel honden nog in de genen. Probeer dingen te doen om zijn werklust te bevredigen.

Bijna elke hond is gestrest wanneer hij alleen gelaten wordt. Ook de honden waaraan men het niet merkt. Honden die een tijd alleen gelaten zijn hebben dus ook stress opgebouwd, dit kan er voor zorgen dat zij prikkelbaarder zijn wanneer zij in een stresssituatie komen.

Belangrijke punten op een rij:
- agressie wordt, op medische uitzonderingen na, altijd veroorzaakt door angst en stress. - agressie wordt NOOIT veroorzaakt door dominantieproblemen (dit is een fabel).

- stress is een fysiologische reactie op één of meerdere prikkels, wat de hond dan doet is niet bewust, hij denkt er niet over na, maar doet het in een reflex.

- Voorkom zoveel mogelijk stressmomenten, want stresshormonen verdwijnen niet direct na een stressprikkel, waardoor meerdere stressprikkels ervoor kunnen zorgen dat hormonen zich opstapelen tot een zo hoog niveau dat zij de stress/bijtdrempel overschrijden.

- Een goede socialisatie in de eerste levensfase van de pup is erg belangrijk, deze zorgt ervoor dat honden later minder prikkels als stress ervaren.

- Wanneer een hond bepaalde prikkels als stress ervaart, dan kan men de hond d.m.v. de therapieën systematische desensitisatie en counter conditionering langzaam leren te wennen aan de prikkels.

Voor agressieproblemen zijn er geen snelle oplossingen, maar onder deskundige begeleiding zijn agressieproblemen meestal goed op te lossen. Ga nooit naar hondentrainers die wel een snelle oplossing zeggen te kunnen bieden. Deze manier van trainen onderdrukt misschien dan wel (tijdelijk) het ongewenste gedrag, maar zorgt juist voor meer angst en stress bij de hond, waarmee men een tikkende tijdbom creëert.

Een moderne trainingsmethode om agressieproblemen op te lossen is de BAT-methode (Behavior Adjustment Training). Hiermee worden doorgaans goede resultaten bereikt en wij werken hiermee op hondenschool Country dogs.

Dit is Individuele begeleiding van u en de hond


Geschreven door: Martin Reuvekamp
Beheerder: Honden Kennis Centrum
Dit artikel delen wordt erg op prijs gesteld